Milli Eğitim Bakanı, Sinop’ta bir okul açılışı sırasında, Türkiye’nin eğitimde son yirmi yılda sessiz bir ihtilal gerçekleştirdiğini argüman ediyor.
Peki, biz bu ihtilali hissediyor muyuz? Eğitimde son yirmi yılda ne üzere “sessiz” değişiklikler yaşandı, yaşanıyor birlikte bakalım.
Verilere nazaran, Türkiye’de öğrenci başına yapılan devlet harcaması 5.000 dolar civarındayken, OECD ortalaması 12.000 dolar. Ortadaki fark aslında, eğitimin geleceğe en büyük yatırım olduğunu unuttuğumuzu gösteriyor. Eğitimden tasarruf olmaz. Ülkenin yarınları bu halde çalınamaz.
VELİLER VE ÖĞRENCİLER OKUL TEMİZLİYOR
Ne yazık ki ilkokullarda bile okulların en temel gereksinimleri karşılanamıyor. Paklık hizmetleri dahi eksik bırakılıyor, hatta birtakım yerlerde öğrenci velileri ya da şahsen öğrencilerin okulları temizlediğine dair duyumlar alınıyor. Kayıt sırasında öğrenci velilerinden talep edilen “bağışlar” ise dehşetli boyutlara ulaşmış durumda, halbuki temel eğitimin fiyatsız olması anayasal bir haktır. Bu durum, eğitimin sadece nitelik değil, maddi erişim açısından da giderek büyük bir krize sürüklendiğini açıkça gösteriyor.
CUMHURİYETİN GAYESİ KARŞIT YÜZ EDİLİYOR
Son 20 yılda yaşanan başka bir gelişme de 20 bin köy okulunun kapatılması. Cumhuriyet’in, en ücra köylerde dahi eğitime erişimi sağlama emeli, adeta aksi yüz ediliyor. En büyük darbeyi de haliyle tekrar kız çocukları yiyor. Aileler, uzak bölge okullarına kız çocuklarını göndermekte tereddüt ediyor ve sonuç olarak bu çocuklar eğitimden yoksun kalıyor.
LİSEDE OLMASI GEREKEN ÇOCUKLAR NEREDE?
Ülkemizde okullaşma oranları hâlâ istenilen seviyede değil. Batı’da yüzde 100 okullaşma sağlanmışken, biz bu düzeyin çok gerisindeyiz. Üstelik ekonomik tablo ağırlaştıkça okulu terk edenlerin sayısı da artıyor. Lise düzeyinde yüzde 30’luk bir kitle ne okulda ne de işte. Pekala bu çocuklar nerede? Uyuşturucu kullanma yaşının hudut bölgelerinde 10’a, ülke genelinde ise 12’ye kadar düştüğünü göz önünde bulundurursak, gençlerin bu karanlık çemberde kayboluşunu nasıl durduracağız?
SOKAKLAR ÇÜRÜYOR
Sorunlu eğitim sistemi yalnızca sınıflarda değil, sokaklarda da çürümenin, yozlaşmanın temellerini atar. Geçtiğimiz günlerde polis memuru Şeyda Yılmaz’ın, 26 kabahatten kaydı bulunan bir unsur bağımlısı tarafından şehit edilmesi, sistemdeki çöküşün ve toplumun derin yaralarının acı bir yansıması. Nitelikli eğitimden yoksun kalmış, türlü çeşit hatalara bulaşan ve tekraren sokağa salıverilen bu zavallılar toplumu birer birer tehdit eder hale geliyor. Güvenlik güçleri bile kendi canlarını koruyamıyor. Polisin canını koruyamadığı bir yerde, vatandaşın güvenliği nasıl sağlanacak? Eğitimdeki bu darboğaz, toplumun güvenliğine ve geleceğine atılmış en büyük darbelerden biri.
EĞİTİMDEKİ İHTİLAL KAYBOLUP GİTMEK ÜZERE
Bu tablo, yalnızca eğitim değil, tıpkı vakitte toplumun geleceği ismine korkutucu bir tablo çiziyor. Eğitim sisteminde yaşanan “sessiz” ihtilal, sessizlik içinde kaybolup gitmek üzere olan binlerce genç mi demek olacak yoksa?
BESLENME VE BARINMA SORUNU
Eğitim, yalnızca akademik muvaffakiyetle sonlu kalmamalı; çocukların sağlıklı gelişimi, ruhsal ve fizikî uygunluk halleri de bu sürecin ayrılmaz kesimi olmalı. Beslenme ise bu takviye zincirinin en temel halkası. Ne yazık ki bu halka giderek zayıflıyor.
Avrupa’da öğlen yemekleri besin bedeli açısından titizlikle hazırlanırken, biz devlet okullarında öğle yemeklerini kaldırıyoruz! Beslenme sağlanan okullarda ise protein kaynakları olan et ve balık kıymetli olduğu için menüler ekseriyetle ucuz ve karbonhidrat yüklü olarak hazırlanıyor. Lakin bu durum, çocuklarda güç yerine uyku hali yaratıyor, konsantrasyonlarını ve zihinsel performanslarını olumsuz etkiliyor.
Oysa bu yalnızca bir tabak yemek sıkıntısı değil; çocukların aç kalmasının tesirleri yalnızca fizikî değil, ruhsal ve akademik manada da ağır. Aç bir çocuğun konsantrasyonu ne kadar yüksek olabilir? Nitelikli beslenemeyen bir öğrenci imtihanda nasıl muvaffakiyet gösterebilir?
Ayrıca okullarda beslenme saatleri ve öğlen yemekleri, çocukların bir ortaya gelip toplumsallaşması, paylaşması ve kaynaşması açısından da büyük değer taşır. Bu, çocuklar için bir ritüel niteliğinde olup, toplumun bütünleşmesi ve dayanışma hissinin pekişmesi için kritik bir rol oynar. Tıpkı sofrada birlikte yemek yeme, toplumsal bağların güçlenmesine ve toplumsal maharetlerin gelişmesine katkıda bulunan değerli bir paylaşım alanıdır.
FİYATLAR CEP YAKIYOR
Bir yanda sıhhatsiz ve niteliksiz beslenme sorunu, öteki yanda bu yükün ailelerin sırtına binmesi var. Kantinde kolay bir tost, bir meyve suyu almak bile artık cep yakıyor. Velilerin çocuğuna sağlıklı bir öğlen yemeği sunması neredeyse lüks oldu.
Servis fiyatları başka bir vaka…Çocuklarını okula inançlı ve konforlu bir halde göndermek isteyen aileler, her yıl katlanan servis fiyatlarıyla boğuşuyor.
Düşünelim bir sefer; taban fiyatla geçinen bir aile, iki çocuğunu nasıl okutacak? Kırtasiye, yemek, ulaşım… Hepsi büyük bir yük haline geldi.
100 BİNE YAKIN ÖĞRENCİ BARINMA SORUNU YAŞIYOR
Hele ki üniversite öğrencileri için barınma çok büyük kaygı. Geçen yıl 100 bine yakın öğrenci, barınma sorunu nedeniyle, kazandığı üniversitelere kayıtlarını yaptırmadı. Devlet yurtları yetersiz. Özel yurtlar ise astronomik fiyatlarda. Bir yanda eğitim ihtilali telaffuzları, başka yanda üniversiteyi kazanıp barınacak yer bulamadığı için okumaktan vazgeçen gençler…
TARİKAT VE CEMAAT TEHLİKESİ
Tabii tarikat ve cemaatler bu boşluğu doldurmak için çabalıyor. Kalacak yeri olmayan gençlere kucak açan(!), “yardım eli uzatan” bu yapılar, eğitim sistemiyle ilgili diğer bir tehlikeye işaret ediyor. Bu hususta ülke olarak kafi ölçüde acı deneyim edindik, pekala lakin ders alabildik mi? Ne yazık ki hayır. Geçmişte Gülen cemaatinin devletle iç içe olduğu periyot, “ne istediniz de vermedik?” tabiriyle özetlenen bir süreçti. 15 Temmuz’u yaşamış bir ülkenin, bu yapıların eğitim alanında aktif olmasını engellemesi gerekirdi. Lakin, devletin denetimi dışında büyüyen bu oluşumlar, gençlerin barınma problemini çözme kisvesi altında onları kendi ideolojileriyle şekillendirmeye devam ediyor. Eğitim sistemi bu yapılar tarafından gölgeleniyor ve toplumun geleceğine dair önemli riskler barındırıyor.
EĞİTİMDE PİYASALAŞMA VE DİNSELLEŞME KISKACI
Eğitimde kriz artık görmezden gelinemeyecek kadar derinleşti. Sıkıntılar sistemin her kademesine sirayet etmiş durumda. Aslında ağır aksak ilerleyen sistem, son yirmi yıldır tepetaklak edilen gerçek bir deneme tahtasına çevrildi.
Kriz genel olarak iki ana eksende büyüyor: eğitimin özelleşmesi ve dinselleşmesi. Her ikisi de ülkenin eğitim sistemini ve toplumsal yapısını temelden sarsıyor.
Önce piyasa. Eğitim artık bir kamu hizmeti olmaktan çıkmış, adeta bir dal haline gelmiş durumda. Özelleşme, eğitimdeki büyük dönüşümün en bariz dinamiklerinden biri. 2000’lerin başında özel okulların oranı yüzde iki düzeyindeyken, bugün bu oran yüzde yirmiyi aşıyor.
ÖZELL OKULLAR SORUNU
Devlet okullarında eğitim almak, ders saatlerinin kısalığı ve müfredatla ilgili telaşlar nedeniyle aileleri sıkıntı durumda bırakıyor. Özel okul, bir tahlil üzere görünse de, bu sefer devreye, yaşanılan ekonomik krize paralel olarak her yıl inanılmaz artış gösteren fiyatlar, servis ve yemek maliyetleri giriyor. Donanımlı ve kâfi eğitim, toplumun geneli için bir fırsat değil, yalnızca maddi durumu yetenler için bir lüks haline geliyor.
Türkiye’de neredeyse her ilçede bir üniversitenin açılması, eğitimdeki genişlemeyi bir muvaffakiyet üzere gösterse de, bu genişlemenin gölgesinde derin bir kriz var. “Herkes üniversite mezunu olmalı” anlayışı, gençleri nitelikli eğitim yerine diplomaya odaklayan bir kısır döngüye sokuyor. Bugün üniversiteler, istihdam açığını ertelemek maksadıyla gençleri “meşgul eden” birer bekleme odasına dönüşmüş durumda. Diploma sahipliği, işsizliği gizlemek için süreksiz bir tahlil haline getirilirken, gençler mezun olduklarında ne iş bulabiliyorlar ne de mesleklerinde donanımlı hale geliyorlar. “Ev genci” ismi altında vasıfsız bir kategorinin uzun müddetli yahut daimi üyeleri haline geliyorlar.
Bu krizin art planında, altyapı gerektirmeyen, laboratuvar yahut teknik donanım istemeyen ve süratle açılabilen yüksekokullar ve fakülteler de yatıyor. Ucuz ve kolay açılabilen bu kurumlar, öğrencileri nitelikli bir eğitimden çok, yalnızca mezuniyet vaadiyle beklemeye alıyor. Sonuçta, bu gençler diplomalarına kavuşsa da, iş piyasasına girecek yeterliliğe sahip olamıyor.
İSTİHDAM SORUNU
Kriz, Türkiye’nin iktisadıyla de direkt ilişkili. Almanya üzere ülkelerde endüstrici, eğitimi önemli manada desteklerken, Türkiye’de bu çeşit bir takviye düzeneği güçlü değil. Zati ülkemiz, yeni iş alanları açabilen, istihdam yaratabilen bir iktisat değil. Tersine, al-sata dayalı, dışa bağımlı bir ekonomik yapı, gençlere yeni iş imkânları sunamıyor. Japonya ya da Almanya üzere bir modelimiz olsaydı, endüstriye dayalı iş fırsatlarıyla bu gençleri iş gücüne katabilirdik. Fakat mevcut ekonomik yapı, eğitimli bireyleri dahi istihdam edemeyecek kadar zayıf.
Bu durum, üniversite diplomasının adeta bir “rüşvet” üzere kullanıldığı bir sistemi gün yüzüne çıkarıyor. Gençler, iş bulamama kaygısıyla üniversitelere yönlendiriliyor, fakat bu süreç onları gerçek bir meslek sahibi yapmaktan çok, işsizlik ve çaresizlik içinde kaybolmalarına neden oluyor.
Bu genişleme, teknik mesleklerin ve orta eleman gereksiniminin göz arkası edilmesine de yol açtı. Tarım, hayvancılık, teknik üzere temel alanlarda insan kaynağı açığı büyürken, üniversite mezunu gençler işsizler ordusuna katılıyor.
NİTELİKLİ ELEMAN YETİŞTİRİLMİYOR
Türkiye’de endüstricinin ya da iş adamının muhtaçlık duyduğu nitelikli elemanlar artık yetişmiyor. Ortaokul çağında kapasitelerine nazaran mesleksel eğitime yönlendirilmesi gereken çocuklar, “herkes üniversite mezunu olmalı” anlayışıyla bir yola sürükleniyor. Eğitim sistemi neredeyse sınıfta kalmayı ortadan kaldırmış durumda; kapasitesi olmayan çocuklar bile ite kaka mezun ediliyor. Bu da çocukların, yeteneklerinin gelişmesine uygun olan, örneğin zanaat ve el marifeti gerektiren mesleklerden uzaklaşmasına, onları mutsuz ve yetersiz hissettiren bir ortamda sıkışıp kalmalarına yol açıyor. Tabiri caizse zihinsel manada akran zorbalığına maruz kalıyorlar. Kapasitesi düşük çocuklar, nispeten zeki çocuklar tarafından eziliyor, hor görülüyor.
GENÇLER SUÇA YÖNELME TEHLİKESİ İLE KARŞI KARŞIYA
Bu yetersizlik duygusu çocuklarda ruhsal problemlere neden olabiliyor. Hatta bu gençler, topluma ahenk sağlayamamanın getirdiği derin huzursuzlukla birlikte, kabahat sürece potansiyeli taşıyan bireyler haline gelme riskiyle karşı karşıya kalıyorlar. Zorla sürüklendikleri eğitim yolunda ne keyifli olabiliyorlar ne de topluma yararlı bireyler olarak yetişiyorlar. Herkesin üniversite diploması peşinde koştuğu bu sistem, hem çocukların yeteneklerini köreltiyor hem de toplumun muhtaçlık duyduğu nitelikli iş gücünün yetişmesini engelliyor. Bugün sıhhi tesisatçı, kalıpçı, demirci, inşaat ustası, asansörcü bulamıyor beşerler muhtaçlık duyduklarında. Çobanımızı bile Afganistan’dan ithal ediyoruz düşünsenize…
Ekonomik krizi, 1950’lerden bu yana sürat kesmeden süregiden köyden kente göçü ve süratli kentleşmeyi de eklediğinizde ülkede tarım ve hayvancılıkla uğraşacak insanların sayısı süratle azalıyor. Bir yandan ülkenin verimli toprakları boş kalırken, başka yandan halk proteine, ete ve öteki temel besinlere ulaşmakta zorlanıyor. Türkiye, ziraî üretimi ihmal ederek ithalat bağımlılığına sürükleniyor. Brezilya’dan, Yeni Zelenda!dan, Fransa’dan, Polonya’dan, Sırbistan’dan, Karadağ’dan canlı yahut kesik et, Kanada’dan mercimek, Hindistan’dan nohut ithal eder hale geldik. Aslında ortada tarım ve hayvancılığı canlandıracak genç bir kuşak varken, bu potansiyel, eğitim siyasetleri nedeniyle heba ediliyor.
MESLEKLERİN SAYGINLIĞI AZALIYOR
Üniversitelerdeki niceliksel artışın bir öbür sonucu, meslek kısımlarında gereksiz bir fazlalığın ortaya çıkması. Hukuk fakülteleri, besin mühendisliği, diyetisyenlik, psikoloji, iktisat, işletme üzere çok sayıda kısım ziyadesiyle mezun veriyor. Zira eğitim eleğinin delikleri fazla sıkı, herkes üstte kalıyor. Zekâya, kapasiteye ya da mesleğe uygunluğa bakılmaksızın üniversiteler dolup taşıyor. Geçişler kolay, mezuniyetler hakeza… Unvan peşinde koşan gençlerin sayısı ziyadesiyle fazla. Sonuçta, o mesleklerin saygınlığı da azalıyor, mezunlar iş bulamıyor ve eğitimdeki bu kısır döngü derinleşerek devam ediyor.
Bu durumun bir başka nedeni ise, Türkiye’de meslek ve branş planlamasına yönelik bir öngörünün eksikliği. Tarım ya da öteki dallarda nasıl ülkenin muhtaçlıkları doğrultusunda planlama yapılması gerekiyorsa, üniversite eğitimi için de Türkiye’nin hangi branşlarda ne kadar mezuna gereksinimi olduğuna dair bir planlama yapılması gerekiyor. Lakin, bu tıp bir stratejik öngörü maalesef mevcut değil, bu da gereksiz mezun fazlası ve istihdam sıkıntısını tetikliyor.
Ancak gelinen noktada Türkiye, hem üniversite mezunu işsizler ordusuyla, hem niteliksiz beyaz yaka çalışanlarla, hem de teknik ve orta eleman eksikliğiyle boğuşuyor.
EĞİTİMDEKİ DİNSELLEŞME ÇOCUKLARIN ÖZGÜR NİYET YAPISINI ENGELLİYOR
Eğitimin dinselleşmesi, krizin öbür boyutu. Cumhuriyet’in amacı, fikri hür, vicdanı hür bireyler yetiştirmekti. Lakin bugün, eğitim sistemimiz, mukadderat, şükür ve itaat anlayışıyla yoğrulmuş bir “pedagojik” yapıya evriliyor. Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ismi altında dini kıymetler, sırf din dersleriyle hudutlu kalmayıp, fen bilimlerinden toplumsal bilimlere kadar her dersin içinde o denli ya da bu türlü işleniyor. Eğitimin bu biçimde dinselleştirilmesi, çocukların özgür fikir yapısını engelliyor, sorgulama yetilerini köreltiyor. Halbuki çağdaş eğitim, bireylerin eleştirel düşünme maharetlerini geliştirmeyi ve bağımsız bir zihin yapısını teşvik etmeyi hedeflemelidir.
Dahası, bu süreç eğitim idaresinde de kendini gösteriyor. Din dersi öğretmenleri, birçok okulda idari konumlara atanırken, laik ve bilimsel eğitimi savunan öğretmenler ve akademisyenler sistemin dışına itiliyor. Bu dönüşüm, eğitimde sadece dinî içeriği artırmakla kalmıyor, birebir vakitte nitelikli eğitimi de yok ediyor.
Zaten AKP iktidara geldiğinde 500 olan imam hatip lisesi sayısının bugün 4500’e çıkmış olması, amaçlanan dönüşümün en somut göstergelerinden biri…
VELİLER ARAYIŞ İÇİNDE
Kendi çocukluklarında mahalle okullarına giden bugünün velileri, eğitimdeki laik ve bilimsel yapının erozyona uğraması sebebiyle çocukları için alternatif arayışlar peşine düşüyor. Yoksa kimse temel bir hak olan eğitimi çocuğuna sağlamak için servet dökmeye çok istekli değil… Özel okullar, kurslar, dershaneler ve öbür ticari eğitim hizmetleri, eğitimdeki boşluğu doldurmaya çalışırken, eşitsizlikler giderek derinleşiyor. Bilimsel eğitim artık herkesin eşit formda erişebildiği bir kamu hizmeti olmaktan çok uzak.
Bugün orta sınıf aileler, konutlarına giren iki maaştan birini özel okul fiyatlarına feda etmek zorunda kalıyor. Bir vakitler kamu okullarıyla kıyaslandığında muvaffakiyet oranları daha düşük kabul edilen, “başka türlü okuyamayacak” durumda olan çocukların gönderildiği kolejler (bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıdaki büyük özel okulu hariç tutarak), artık neredeyse bir mecburilik haline geldi.
Sonuç olarak; eğitimdeki bu iki temel eksen – piyasa odaklı özelleşme ve dinselleşme – Türk eğitim sistemini süratle çöküşe sürüklüyor.
TÜRK EĞİTİM SIİSTEMİ, YAZBOZ TAHTASINA ÇEVRİLDİ
Geçmişte Fransız bakalorya sistemi üzere farklı modelleri örnek alan Türk eğitim sistemi, vakit içinde bu sistemleri terk ederek eğitim siyasetlerini yazboz tahtasına çevirdi. Her gelen bakanın beraberinde getirdiği farklı düzenlemeler eğitim sisteminin bütünüyle istikrarsızlaşmasına neden oldu. Bakalorya sistemi, öğrencilerin muhakkak akademik kollarda uzmanlaşmasını ve çok istikametli bir eğitim almasını sağlayan kapsamlı bir imtihan modelidir. Öğrencilerin fen, toplumsal bilimler ve edebiyat üzere alanlarda derinleşmesini teşvik ederek geniş bir akademik yetkinlik kazandıran bir modeldir. Bu imtihanların değerli bir özelliği, okulun kendi öğretmenleri tarafından değil, dışarıdan atanan bağımsız bireyler tarafından yapılmasıdır. Türkiye’de vakit zaman birtakım okullarda ve sistemlerde Bakalorya gibisi uygulamalara yer verilmiştir. Lakin, bu cins uygulamalar daima ve istikrarlı bir biçimde hayata geçirilememiştir.
Uluslararası arenada kabul görmüş, başarısı kanıtlanmış bu üzere sistemleri bir biçimde takip etmeye, hayata geçirmeye çalışan eğitim kurumları hala var lakin bir elin parmaklarını geçmiyor.
Bugün eğitimde iki uç senaryo dikkat çekiyor: Bir yanda milletlerarası standartlarda programlar ve yurtdışına gitme hayali kuran öğrenciler, öbür yanda ise yoksulluk nedeniyle okulu bırakan, çocuk işçiliğine yönelen ve eğitimden uzaklaşan çocuklar var. Bu durum, eğitim sisteminin eşitsizliklerle dolu yapısını ve sosyoekonomik krizlerin eğitime erişimi nasıl olumsuz etkilediğini gösteriyor.
AKADEMİK ÖZERKLİK HİÇE SAYILDI
Tüm bunların yanında, Türkiye’nin en esaslı üniversitelerinden Boğaziçi ve ODTÜ üzere itibarlı kurumlarda yaşanan rektör atamaları, eğitim sisteminin çöküşünü daha da hızlandırıyor. Akademik özerklik hiçe sayılarak yapılan bu atamalar, sadece bu üniversitelerin saygınlığını zedelemekle kalmıyor, birebir vakitte bilimsel üretim ve özgür niyete dayalı bir gelecek inşa etme fırsatını da yok ediyor. Akademik özerklik, sadece üniversitelerin değil, toplumun aydınlanmasının temel taşıdır. Lakin bu özerkliğin ortadan kaldırılması, gelecek kuşakların bağımsız fikir yeteneğinden mahrum kalmasına ve toplumsal gelişimin önemli formda tehlikeye girmesine yol açacaktır. Bu müdahaleler, Türkiye’nin bilimsel ve entelektüel birikimini köreltebilir ve akademik özgürlüğü ortadan kaldırarak, geleceğe dair umutları karanlığa gömebilir.
EĞİTİMDE ÇOKLU KRİZ YAŞANIYOR
Eğitim sistemimiz, sırf dinselleşme ekseninde değil, tıpkı vakitte piyasalaşma, akademik özerkliğin zayıflaması ve sosyoekonomik eşitsizliklerin dahil olduğu bir çoklu krizle karşı karşıya. En büyük maliyet ise ülkenin geleceği. Nitelikli eğitime erişebilenler ve bu imkândan yoksun kalanlar ortasındaki uçurum büyüyor. Bu uçurum, sadece ekonomik eşitsizlikleri değil, birebir vakitte kültürel ve toplumsal ayrışmaları da derinleştiriyor.
Nitelikli eğitime erişim, sırf bir küme insanın ayrıcalığı olmaktan çıkıp, toplumsal bir hak haline gelmeli. Zira eğitim, bireyin ve toplumun geleceğini şekillendirirken, bugünkü adımlarımızı da direkt tesirler. Yarın nasıl bir dünya hayal ediyorsak, o dünyayı inşa etmek için bugünden atmamız gereken adımlar eğitimle başlar. Hayat, ileriye gerçek umutla yaşanır; yarınlardan ne beklediğimiz, bugün yaptığımız seçimlerle şekillenir. Eğitimde attığımız her adım, toplumun geleceğine istikamet verir.
Ancak geriye dönüp baktığımızda, geçmişte yapılan yanlışlar ve eksiklikler daha net anlaşılır. Eğitimin bugünkü meselelerine baktığımızda, çocuklarımızın yarınlarına dair yapılan yanılgıları görmek zorundayız.
Hayat ileriye hakikat yaşanır, geriye gerçek anlaşılır.
Geleceği umutla inşa etmek için, geçmişin yanlışlarından ders almalı ve her çocuğun nitelikli eğitime erişmesini sağlamalıyız.