Yaşadığı devrin toplumsal yapısını merak edenler için biçilmiş kaftan romanları ve hikayeleriyle bizler için eşsiz bir kaynak. Yapıtlarında 19. Yüzyılda dönüşüm sancıları yaşayan bireyi, aileyi ve toplumsal pahaları ele alır. Birinci romanı olan “Şık” tamda saymış olduğum tüm ögeleri içinde barındıran ve bunları mizahı bir halde ele alan yapıtlarının başlangıcıdır.
Tanzimat Fermanı ile Batı’ya açılma süreci yaşayan Osmanlı bu süreci pekte güzel geçirememiştir. Bilhassa toplumsal olarak yalnızca biçimce Batılılaşmaya yönelme kendi kültürel ve manevi değerlerimizde yozlaşma, ferdi süreçte ise kimliksizleşme getirmiştir. Romana dönecek olursak bu yozlaşma ve kimliksizleşmenin toplumu nasıl etkilediği tam olarak gözler önüne konur. Lakin Şık yalnızca ferdî tenkit değil toplumsal bir ayna vazifesi de görür.
İsmi Şöhret Kendisi Şık
Hüseyin Rahmi Gürpınar romanın baş karakteri Şöhret Bey ile Batı hayranlığının en abartılı örneklerinden birini verir. Şöhret bey giyinişiyle, görünüşüyle yüzeysel davranışlarıyla, Paris modasına uyması ve Fransızca sözler kullanmasıyla ünlüdür. Fakat bu özellikleri ne derin bir bilgi içerir ne de kültürel birikimi vardır. Yani Şöhret Bey içi boş bir Şık’tır. Hüseyin Rahmi toplumun ve bireylerin gerçek bir dönüşüm yerine taklit eforuna girmesini sorgular kaldı ki, bu türlü bir dönüşme gerek var mıdır, o da sorgulanmalıdır.
Mizahla Yoğrulmuş Taklitçilik Eleştirisi
Taklitçilik eleştirisi roman boyunca özellikle Şöhret Bey üzerinden tekrarlanır. Fransızca konuşmaya çalışması, absürt kıyafetleri Şöhret Bey’i gülünç pozisyona düşürür. Aslında Şöhret Bey’in yaşadığı kimlik kaybı romanın güçlü lisanı ile tesirli bir biçimde anlatılır. Hüseyin Rahmi’nin sade ve keskin üslubu roman uzunluğu kendini hissettirir. Fakat Gürpınar’ın eleştirisi ne acımasızdır ne de soğuktur. Onun kaleminde toplumun kusurları, anlayışla karışık bir gülümseyişle sergilenir. Okuyucu, bu eleştiriyi hissederken bir yandan da periyodun insanlarının çıkmazlarına empati duyar.
Romanda İstanbul’un insanları, gündelik hayatı, mahalleleri ve kokuları da bulunur. Karakterlerin diyalogları, mizahi olduğu kadar gerçekçidir. Gürpınar, bu lisanı kullanarak okuyucuyu yalnızca eğlendirmez; tıpkı vakitte bir periyodun içine çeker.
Bugünden Bakıldığında “Şık”
Aslında bugünden bakıldığında bu trajikomik kıssa hala devam etmektedir. Batı’nın daha uygun olduğunu düşünüp Doğu’yu küçümseme, nedensizce Batılı üzere olma isteğiyle kendisine ve ülkesine yabancılaşan bireyler içi boş bir şıklığın esareti altındadır. Şöhret Bey üzere, şıklık peşinde kimliğini unutan insanların öyküsü çağdaş dünyada da sürüyor. Bu da yapıtın kozmikliğini ve zamansızlığını gösteriyor.