2024’ün en önemli 10 arkeolojik keşfi

Arkeoloji oluşumu Arkeofili’nin arkeologları tarafından 2024 yılında Türkiye’de ortaya çıkarılan en kıymetli 10 keşif belirlendi. Mardin’de 12 bin yıllık bir bayan şaman defininin birinci sırada olduğu listede, kafataslı oda, minos hançeri, altın sikke dolu çömlek, zeus başı, 11 bin yıllık dudak piercingi üzere binlerce yıl öncesine ilişkin keşifler yer alıyor.

Arkeolojiyi insanlara anlatmak, sevdirmek ve Türkiye’de arkeoloji bilimi ile kültür varlıkları için farkındalık yaratmak üzere kurulan arkeoloji oluşumu Arkeofili’nin “2024 Yılında Türkiye’nin 10 Arkeolojik Keşfi” belirli oldu. Arkeologların, bu yıl hem yerde hem laboratuvarlarda hem de masa başında ağır emek harcadığı, geçmişe dair kıymetli bilgileri ortaya çıkarmaya devam ettikleri belirtildi.

Anadolu’nun her köşesinde gerçekleştirilen hafriyatlar ve yüzey araştırmalarının, binlerce yıl öncesine götüren heyecan verici keşiflere sahne olduğuna dikkat çekilerek, bu keşiflerin sırf geçmişi anlamaya yardımcı olmakla kalmadığı, tıpkı vakitte kültürel mirası muhafaza konusundaki sorumluluğu hatırlattığı da vurgulandı.

12 bin yıllık bayan şaman

Arkeofili’nin 2024 yılında Türkiye’de öne çıkan en dikkat cazip arkeolojik keşifleri şöyle sıralanıyor:

Mardin’de hafriyat başkanlığını Doç. Dr. Ergül Kodaş‘ın yaptığı Çemka Höyük’teki bir kerpiç binanın tabanının altına gömülü, doğal nedenlerle 25-30 yaşları ortasında ölen bayan ile vücudu üzerinde, çenesi ayrılmış ve ayaklarının ucuna konmuş bir yaban öküzü kafatası bulundu. Ayrıyeten bir keklik kanadı, bir sansar bacağı ve bir koyun yahut keçinin kalıntıları da mezar çukurunda dağınık halde görüldü. Yakındaki öteki yapıların altında da öbür 14 kişinin gömüldüğü belirlendi. Sıra dışı defin süreci nedeniyle bayanın, hayvanlarda var olduğuna inanılan ruhlara erişimi olan 12 bin yıllık bir şaman olabileceği bedellendiriliyor.

Kafataslarının sergilendiği oda

Doç. Dr. Emre Güldoğan‘ın kazı lideri olduğu Şanlıurfa’da, Göbeklitepe’nin de dahil olduğu Taş Zirveler yerleşimlerinden biri olan, Çanak Çömleksiz Neolitik Devir yerleşimi Sefertepe’de kafataslarıyla dolu bir oda bulundu. Burada, özel bir yapıda, bir niş içerisine ihtimamla yerleştirilmiş tek bir kafatası ile 22 kafatasının nizamlı biçimde yerleştirildiği, “Kafataslı oda” olarak isimlendirilen bir oda bulundu. Bulunan oda, yaklaşık 12 bin yıl evvel Taş Tepeler’de yaşayan ve ölen kimi bireylerin kafataslarının yerleşim içerisinde özel yapılarda muhakkak bir mühlet sergilendiğini gösteriyor.

3 bin 600 yıllık minos hançer

Antalya’nın Kumluca ilçesinde Hafriyat Lideri Doç. Dr. Hakan Öniz ve grubu, Akdeniz’in derinliklerinde Girit-Minos Uygarlığına ilişkin olduğu belirlenen ve yaklaşık 3 bin 600 yıllık gümüş perçinli bir tunç hançer buldu. 2019’da keşfi yapılan Kumluca batığı olarak bilinen 50 metre derinde hançerin bulunduğu geminin, Girit’e hakikat seyahat ederken battığı varsayım ediliyor. Keşfin batığın taşıdığı kültürel zenginliğin boyutlarını daha da derinleştirdiği, bu buluşun Akdeniz’in tarihi ticaret rotalarını ve kültürel etkileşimlerini tekrar gözden geçirmeyi sağlayacak kıymetli ipuçları sunduğu belirtildi.

Urartulara ilişkin dev heykel

Kazı lideri Prof. Dr. Mehmet Işıklı ve grubunun Van Garibin Zirve’de bulduğu Urartulara ilişkin yaklaşık 1 tonluk devasa bazalt heykel dördüncü değerli keşif olarak nitelendirildi. Urartu’nun plastik sanatlarına dair kıymetli bir örnek sunduğu belirtilen yaklaşık 2 metre uzunluk ve 1 metre genişliğinde, boyun kısmı kırık heykel, ayrıntılı incelemeler ve onarım için Van Müzesi’nde tutuluyor. Uzmanlar, ayak kısmı işlenmiş, kare prizma formunda gövdesi bulunan fakat baş kısmı ve yüz çizgileri besbelli olmayan heykelin tanrısal ya da hükümdarı bir figür olabileceğini belirtiyor.

Altın sikke dolu çömlek

Kazı lideri Prof. Dr. Christopher John Ratteve ve takımı, İzmir’deki Notion Antik Kentinde bir meskenin altına gömülü, 2 bin 500 yıllık altın sikkelerle dolu bir çömlek keşfetti. Pers İmparatorluğu tarafından basılan bir altın sikke olan Pers Dareikos’unun tasarım ögesi olan diz çökmüş bir okçu figürünü taşıyan bu sikkelerin, M.Ö. 430 ve 427 yılları ortasında, Notion’u işgal eden bir küme Pers yanlısı ve Yunan ve “barbar” paralı askerler tarafından sonradan almak için kasıtlı olarak saklandığı düşünülüyor. Yunan tarihçi Ksenophon’a nazaran, tek bir Dareikos, bir askerin 1 aylık maaşına eş kıymetti.

1800 yıllık zeus başı

Aydın’da hafriyat lideri Prof. Dr. Roland R. Smith ve grubu, Aphrodisias Antik Kenti’nde, Aphrodite Tapınağı’nın yakınlarında Yunan mitolojisinde “tanrıların kralı” olarak bilinen Zeus’un 66 santim yüksekliğinde mermer başını keşfetti. M.S. 2 ila 3’üncü yüzyıla tarihlenen 1800 yıllık mermer baş, yangın riskini azaltmak için Aphrodite Tapınağı etrafındaki bitki örtüsü temizlenirken, tapınağın yaklaşık 50 metre batısında, yüzeye yakın bir alanda bulundu. Orta taneli Aphrodisias mermerinden tek bir blok halinde yontulan başın, mimari bir konsol ya da misal bir yapının kesimi olduğu düşünülüyor.

3 bin 300 yıllık hitit tableti

Kırıkkale’de kazı başkanı Kimiyoshi Matsumura ve grubu tarafından, Büklükale’de Hitit Hükümdarı 2’nci Tuthaliya’nın hükümdarlığına tarihlenen çivi yazısıyla yazılmış bir tablet deşifre edildi. Yaklaşık 3 bin 300 yıllık kil tablet, Tunç Çağı devleti olan Hitit İmparatorluğu’nun felaketle sonuçlanan yabancı istilasını anlatıyor. Tabletteki çivi yazılı metnin birinci altı satırında Hitit lisanında “Başkent Hattuşa da dahil olmak üzere dört kentin felakette olduğu” tabiri yer alırken, geri kalan 64 satırda Hurri lisanında zafer isteyen bir dua bulunuyor. Kazı başkanı, Hititlerin dini törenlerde Hurri lisanını kullandığını, tabletin Hitit hükümdarı tarafından gerçekleştirilen kutsal bir ritüelin kaydı olduğunu tabir etti.

11 bin yıllık dudak piercingi

Mardin’deki erken Neolitik yerleşim Boncuklu Tarla’daki yaklaşık 11 bin yıllık yetişkin mezarlarında, hafriyat lideri Doç. Dr. Ergül Kodaş ve grubu, bedene açılmış deliklerde kullanılmak üzere tasarlanmış, piercing olarak kullanılmış 100’den fazla süs eşyası keşfetti. Bulguların, beden delinmesine ait en erken kesin ispatı sağladığı ve piercingin bir ergenlik çağı ritüeli olabileceği belirtildi. Bu süs nesnelerinin bireylerin mezarlarında, direkt kulaklarının ve çenelerinin yanında bulunmasının, bunların piercing olarak takıldığına dair güçlü deliller sağladığı kaydedildi.

Çatalhöyük’te 8 bin 600 yıllık ekmek

Konya’da hafriyat başkanlığını Prof. Dr. Ali Umut Türkcan‘ın yaptığı Çatalhöyük Neolitik yerleşimindeki bir fırında, yaklaşık 8 bin 600 yıl öncesine tarihlenen ekmek kalıntıları bulundu. Büyük ölçüde tahrip olmuş fırının etrafında, buğday, arpa, bezelye tohumlarıyla birlikte, yiyecek olabileceği bedellendirilen avuç içi büyüklüğünde bir kalıntıya rastlandı. Yapılan tahlillerde kalıntının mayalanmış ekmek olduğu belirlendi. Bir somun ekmeğin daha küçük bir versiyonunu andırdığı ve ortasında parmak izi bulunan ekmeğin pişirilmediği lakin fermente edildiği, ince bir kil katmanıyla kaplandığı için günümüze kadar korunmayı başardığı belirtildi.

Sıvanarak boyanmış kafatasları

Niğde Tepecik-Çiftlik höyüğünde hafriyat lideri Doç. Dr. Erhan Bıçakçı ve takımı, 9 bin yıl evvel yaşayan insanların, 15-40 yaş aralığındaki bayan ve erkekler ile 8-10 yaş aralığında bir çocuğa ilişkin kil ve kireçle sıvanarak süslenmiş kafatasları buldu. Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Periyot olarak bilinen periyoda ilişkin olduğu belirtilen sıvalı kafataslarından birinin göz boşluğu içinde, 11 tek esaslı diş olduğu ortaya çıktı. Öbür sıvalı kafataslarında olduğu üzere, bu kalıntıların da bir dizi pigment kullanılarak boyanmış bir materyalle kaplandığı belirlendi. (DHA)